Europa stoi w obliczu coraz większej liczby wyzwań w wielu obszarach, takich jak bezpieczeństwo, obrona, konkurencyjność, migracja, energia i odporność na zmianę klimatu. Nie są one tymczasowe, ale odzwierciedlają systemowe zmiany geopolityczne i gospodarcze, które wymagają zdecydowanej i przyszłościowej reakcji.  

W związku z tym Komisja proponuje zmianę struktury budżetu UE, która będzie bardziej usprawniona, elastyczna i skuteczna. Znacznie zwiększyć ma to zdolność UE do realizacji podstawowych polityk przy jednoczesnym uwzględnieniu nowych i pojawiających się priorytetów. Budżet ten będzie nadal wspierał obywateli, przedsiębiorstwa, państwa członkowskie, regiony, partnerów, a przede wszystkim wspólną przyszłość UE.

Nowoczesny budżet UE wymaga zmodernizowanych i stabilnych źródeł dochodów. Dlatego też Komisja proponuje również nowe zasoby własne i dostosowania do istniejących zasobów, co zmniejszy presję na budżety krajowe, generując 58,5 mld EUR rocznie.

Główne cechy nowych wieloletnich ram finansowych

• Większa elastyczność w całym budżecie, dzięki czemu Europa ma zdolność do szybkiego działania i reagowania, gdy okoliczności zmieniają się nieoczekiwanie lub gdy konieczne jest zajęcie się nowymi priorytetami politycznymi.
• Prostsze, sprawniejsze i bardziej zharmonizowane programy finansowe UE, tak aby obywatele i przedsiębiorstwa mogli łatwo znaleźć możliwości finansowania i uzyskać do nich dostęp.
• Budżet dostosowany do lokalnych potrzeb, wraz z krajowymi i regionalnymi planami partnerstwa opartymi na inwestycjach i reformach, w celu ukierunkowanego oddziaływania tam, gdzie ma to największe znaczenie, oraz zapewnienia szybszego i bardziej elastycznego wsparcia na rzecz większej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w całej Unii.
• Potężny bodziec dla konkurencyjności, aby Europa mogła zabezpieczyć łańcuchy dostaw, zwiększyć skalę innowacji i przewodzić światowemu wyścigowi w kierunku czystych i inteligentnych technologii.
• Zrównoważony pakiet nowych zasobów własnych, który zapewni odpowiednie dochody na realizację naszych priorytetów przy jednoczesnym zminimalizowaniu presji na krajowe finanse publiczne.

Wniosek Komisji ma na celu zapewnienie, aby finansowanie UE było kierowane priorytetami politycznymi UE, co przyniesie rezultaty, których budżety krajowe nie mogą osiągnąć samodzielnie.

Inwestowanie w ludzi, państwa członkowskie i regiony

Nowy długoterminowy budżet połączy fundusze UE wdrażane przez państwa członkowskie i regiony w ramach jednej spójnej strategii, której centralnym elementem będzie polityka spójności i polityka rolna. Strategia ta będzie realizowana za pomocą krajowych i regionalnych planów partnerstwa, prostszych i bardziej dostosowanych do potrzeb, aby zmaksymalizować wpływ każdego euro. Posiadanie jednego planu na państwo członkowskie obejmującego wszystkie odpowiednie środki wsparcia – czy to dla pracowników, rolników lub rybaków, miast lub obszarów wiejskich, regionów lub na szczeblu krajowym – zapewnia znacznie większy wpływ i znacznie bardziej efektywne wykorzystanie funduszy europejskich. Jest to najskuteczniejszy sposób wspierania terytoriów i społeczności Unii. Przynosi to rzeczywiste uproszczenie, zarówno dla organów publicznych, jak i dla bezpośrednich beneficjentów.

Plany będą wspierać konwergencję i zmniejszać dysproporcje regionalne. Określą one inwestycje i reformy, aby lepiej sprostać przyszłym wyzwaniom stojącym przed państwami członkowskimi i naszymi regionami.

Plany te będą opracowywane i wdrażane w ścisłej współpracy między Komisją, państwami członkowskimi, regionami, społecznościami lokalnymi i wszystkimi innymi odpowiednimi zainteresowanymi stronami. 

Ponadto przewidziano obowiązkową kwotę minimalną dla regionów słabiej rozwiniętych, a także zabezpieczenie gwarantujące, że otrzymają one ogółem co najmniej tyle samo środków, co w ramach obecnej puli środków finansowych na politykę spójności.

Wsparcie dochodów rolników i rybaków zostanie wyodrębnione, w tym środki ochrony środowiska, inwestycje w gospodarstwach rolnych, wsparcie dla młodych rolników i narzędzia zarządzania ryzykiem. Przepisy dotyczące finansowania rolnictwa i społeczności wiejskich będą prostsze, w tym przepisy dotyczące płatności, kontroli i audytów.

Nowe plany partnerstwa będą wspierać wysokiej jakości zatrudnienie, umiejętności i włączenie społeczne we wszystkich państwach członkowskich, regionach i sektorach. Przyczynią się one do promowania równych szans dla wszystkich, wspierania silnych siatek bezpieczeństwa socjalnego, wspierania włączenia społecznego, sprawiedliwości międzypokoleniowej i zwalczania ubóstwa. 14 % środków krajowych będzie musiało zostać przeznaczonych na finansowanie reform i inwestycji, które podnoszą umiejętności, zwalczają ubóstwo, promują włączenie społeczne i wspierają obszary wiejskie.

Poszanowanie praworządności pozostanie bezwarunkowe. Rozporządzenie w sprawie warunkowości będzie nadal chronić cały budżet UE przed naruszeniami praworządności. Krajowe i regionalne plany partnerstwa będą zawierały dalsze zabezpieczenia zapewniające przestrzeganie przez państwa członkowskie zasad praworządności i Karty praw podstawowych.

Zwiększona zostanie przejrzystość i kontrola beneficjentów budżetu UE. Informacje o odbiorcach środków unijnych będą publikowane w scentralizowanej bazie danych.

Wspieranie edukacji i wartości demokratycznych

Zwiększenie inwestycji w umiejętności ma zasadnicze znaczenie dla wspierania studentów i pracowników w UE w korzystaniu z możliwości. Jednocześnie inwestowanie w ludzi oznacza wspieranie dynamicznej przestrzeni obywatelskiej oraz ochronę wolności artystycznej i kulturalnej. Długoterminowy budżet będzie nadal inwestował w umiejętności, kulturę, media i wartości. Wzmocniony program Erasmus+ będzie podstawą Unii Umiejętności. Mobilność edukacyjna, solidarność i włączenie społeczne pozostaną centralnym elementem programu. Silny program AgoraEU będzie promować wspólne wartości, w tym demokrację, równość i praworządność, oraz wspierać europejską różnorodność kulturową, sektor audiowizualny i kreatywny, wolność mediów i zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Dążenie do dobrobytu dzięki konkurencyjności, badaniom naukowym i innowacjom

Nowy Europejski Fundusz Konkurencyjności, o wartości 409 mld EUR, zainwestuje w technologie strategiczne z korzyścią dla całego jednolitego rynku, zgodnie z zaleceniami zawartymi w sprawozdaniach Letty i Draghiego. Fundusz, działający w ramach jednego zbioru przepisów i oferujący jeden portal dla wnioskodawców ubiegających się o finansowanie, uprości i przyspieszy finansowanie UE oraz pobudzi inwestycje prywatne i publiczne. Skoncentruje swoje wsparcie na czterech obszarach:

• czysta transformacja i dekarbonizacja;
• transformacja cyfrowa;
• zdrowie, biotechnologia, rolnictwo i biogospodarka;
• Obrona i przestrzeń kosmiczna.

Fundusz zmaksymalizuje wpływ każdego wydanego euro poprzez wykorzystanie środków prywatnych.

W ścisłym powiązaniu z Europejskim Funduszem Konkurencyjności renomowane unijne ramy badawcze, których sztandarowy program „Horyzont Europa” o wartości 175 mld EUR, będą nadal finansować innowacje światowej klasy.

Program „Horyzont Europa” i Fundusz Konkurencyjności będą oferować wsparcie dla całego procesu inwestycyjnego projektu (od etapu koncepcji do zwiększenia skali) oraz ograniczą zarówno koszty ponoszone przez potencjalnych beneficjentów, jak i czas wypłaty środków.  

Ochrona ludzi oraz budowanie gotowości i odporności na nowe wyzwania

Długoterminowy budżet wyposaży Europę w szybsze, wydajniejsze i elastyczniejsze narzędzia umożliwiające przetrwanie wstrząsów i reagowanie na nowe wyzwania. Będzie nadal budować odporność Europy, finansując Unię gotowości i przygotowując się na wszystkie etapy zarządzania kryzysowego: od zapobiegania do reagowania i powrotu do zdrowia. Komisja proponuje nowy specjalny mechanizm kryzysowy przewidujący pożyczki dla państw członkowskich w wysokości do prawie 400 mld EUR, które mają zostać uruchomione w przypadku poważnych kryzysów w Unii. Ponadto partnerstwa krajowe i regionalne będą wspierać inwestycje i reformy we wszystkich obszarach gotowości i zarządzania kryzysowego. Rezerwa rolna będzie wspierać rolników i w razie potrzeby stabilizować rynki.

Europejski Fundusz Konkurencyjności zwiększy również gotowość i strategiczną autonomię UE w kluczowych sektorach i technologiach poprzez rozwój zdolności przemysłowych i finansowanie najnowocześniejszych technologii. Ponadto Unijny Mechanizm Ochrony Ludności i unijne wsparcie na rzecz gotowości i reagowania na wypadek stanu zagrożenia zdrowia zostaną dodatkowo wzmocnione poprzez włączenie działań w zakresie gotowości na wypadek stanu zagrożenia zdrowia.

Ochrona Europy

Długoterminowy budżet pomoże zbudować Europejską Unię Obrony, która może się ochronić, pozostać w kontakcie i działać szybko w razie potrzeby. W ramach segmentu obronności i przestrzeni kosmicznej Europejskiego Funduszu Konkurencyjności przeznaczono 131 mld EUR na wsparcie inwestycji w obronność, bezpieczeństwo i przestrzeń kosmiczną, czyli pięciokrotnie więcej środków finansowych na szczeblu UE w porównaniu z poprzednimi WRF. Państwa członkowskie i regiony będą miały możliwość wspierania – na zasadzie dobrowolności i zgodnie z regionalnymi potrzebami i priorytetami – projektów związanych z obronnością w swoich krajowych i regionalnych planach partnerstwa. Komponent instrumentu „Łącząc Europę” dotyczący mobilności wojskowej zostanie pomnożony dziesięciokrotnie. Będzie on wspierał inwestycje w infrastrukturę podwójnego zastosowania obok inwestycji cywilnych i przyczyni się do znacznego pobudzenia cyberbezpieczeństwa, infrastruktury i ogólnego rozwoju obronności. Aby zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne, instrument „Łącząc Europę” zapewni finansowanie transgranicznych projektów energetycznych i transportowych.

Nowy budżet przewiduje również zwiększenie środków finansowych na zarządzanie migracją, wzmocnienie granic zewnętrznych UE i zwiększenie bezpieczeństwa wewnętrznego. 

Przydzielone zostanie 74 mld EUR, co potroi finansowanie w poprzednich WRF. Państwa członkowskie otrzymają wsparcie Unii w celu szybkiego i skutecznego reagowania na wydarzenia w terenie. Fundusze pomogą państwom członkowskim zwiększyć zdolności w zakresie egzekwowania prawa w internecie i poza nim, wyposażyć naszą straż graniczną w odpowiednie narzędzia do ochrony granic zewnętrznych oraz wdrożyć sprawiedliwy i solidny system zarządzania migracją w ramach paktu o migracji i azylu.

Budowanie partnerstw na rzecz silniejszej pozycji Europy na świecie

Te nowe wieloletnie ramy finansowe przewidują wzmocnione działania zewnętrzne w celu dopasowania bardziej strategicznego, opartego na wartościach i wywierającego wpływ podejścia do rozszerzenia, partnerstw i dyplomacji, zgodnie ze strategicznymi interesami UE.

Aby uprościć finansowanie działań zewnętrznych, program „Globalny wymiar Europy” o wartości 200 mld EUR na lata 2028–2034 zmaksymalizuje wpływ w terenie i poprawi widoczność działań zewnętrznych UE w krajach partnerskich. Umożliwi to budżetowi UE zwiększenie wsparcia dla krajów kandydujących i przygotowanie ich do przystąpienia. Instrument ten będzie dysponował specjalną rezerwą w wysokości 15 mld EUR na reagowanie na pojawiające się kryzysy i nieprzewidziane potrzeby. 

Aby wesprzeć niezachwiane wsparcie Unii dla Ukrainy, w latach 2028–2034 można uruchomić 100 mld EUR dla Ukrainy. Wsparcie dla Ukrainy będzie korzystało z pewnej elastyczności, biorąc pod uwagę skalę i nieprzewidywalność potrzeb. Wsparcie operacji o charakterze wojskowym będzie nadal objęte Europejskim Instrumentem na rzecz Pokoju.

Proponowany nowy budżet będzie również nadal finansował działania w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa na łączną kwotę 3,4 mld EUR, aby nadal przyczyniać się do realizacji celów UE dotyczących utrzymania pokoju, wzmocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego, promowania współpracy międzynarodowej oraz rozwijania i umacniania demokracji, praworządności oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Nowe zasoby własne odpowiadające naszym wspólnym ambicjom

Aby dać sobie środki do działania, Europa musi również wyposażyć się w nowoczesny i zróżnicowany strumień dochodów. To z kolei stworzy środki na finansowanie priorytetów przy jednoczesnej spłacie środków pożyczonych przez UE w ramach NextGenerationEU i ograniczeniu wkładów krajowych do budżetu UE. W tym celu Komisja przedstawia pięć nowych zasobów własnych:

• Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (ETS): ukierunkowane dostosowanie dochodów uzyskanych z ETS1 trafia do budżetu UE. Szacuje się, że wygeneruje średnio około 9,6 mld EUR rocznie.
• Mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM): ukierunkowane dostosowanie dochodów uzyskanych z CBAM trafia do budżetu UE. Szacuje się, że wygeneruje średnio około 1,4 mld EUR rocznie.
• Zasoby własne oparte na niepobranych odpadach elektronicznych poprzez zastosowanie jednolitej stawki do masy niepobranych odpadów elektronicznych.  Szacuje się, że wygeneruje średnio około 15 mld EUR rocznie.
• Zasoby własne z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych, oparte na zastosowaniu stawki minimalnej stawki podatku akcyzowego nałożonej na wyroby tytoniowe w danym państwie członkowskim. Szacuje się, że wygeneruje średnio około 11,2 mld EUR rocznie.
• Zasoby korporacyjne dla Europy (CORE) stanowiące roczną składkę ryczałtową wnoszoną przez przedsiębiorstwa inne niż małe i średnie przedsiębiorstwa prowadzące działalność i sprzedające w UE, których roczny obrót netto wynosi co najmniej 100 mln EUR.  Szacuje się, że wygeneruje średnio około 6,8 mld EUR rocznie.

Łącznie szacuje się, że te pięć nowych zasobów własnych i inne elementy przedstawionego dziś pakietu zasobów własnych generują dochody w wysokości około 58,5 mld EUR rocznie (w cenach z 2025 r.).

Kolejne kroki

Decyzja w sprawie przyszłego długoterminowego budżetu i systemu dochodów UE zostanie omówiona przez państwa członkowskie w Radzie. Przyjęcie rozporządzenia w sprawie WRF wymaga jednomyślności po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Niektóre elementy po stronie dochodów (w szczególności nowe zasoby własne) wymagają jednomyślności w Radzie i zatwierdzenia przez państwa członkowskie zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.  Komisja zrobi wszystko, co w jej mocy, aby poprzeć szybkie porozumienie.

Źródło: KE